خرداد ۱۴, ۱۳۹۲ | مقالات
مقدمه
در نگارش این مقاله به شرح نوع خاصی از انیمیشن پرداخته شده است. ابتدا تاریخچه و تقسیم بندی های آن و در ادامه مشکلات ساخت این مدل انیمیشن و معیارهایی برای عملی شدن ساخت آن در کشور ما ارایه می شود.
تعریف:
انیمیشنی که به یک موقعیت اجتماعی یا حادثه ای خاص اشاره کند یا یک موضوعی علمی ، آموزشی را ارایه نماید همچنین در به قوت بخشیدن آموزش و بحث های اخلاقی ،اجتماعی در کلان شهرها کمک کند گونه ای خاص از انیمیشن است که موضوعش را با استناد به موارد ذکر شده می یابد و ما اینجا به اختصار آن را انیمیشن مستند می نامیم.
تا قبل از دهه ی نود میلادی، انیمیشن با مفهومی مطابق با یک موقعیت قابل استناد یا یک رویکرد واقعی رایج نبود بلکه انیمیشن ها دنیایی خیالی را در خود داشتند که کمتر رابطه اش را با دنیای واقعی حفظ می کرد. تنها انیمیشن های معدودی با این رویکرد قبل از دهه ی نود میلادی ساخته شده اند.
غرق شدن لوسیتانیا(۱۹۱۸) اولین انیمیشن تاریخ سینما به شمار می رود که به یک واقعه ی تاریخی قابل استناد می پردازد. این اثر “وینزور مک کی” شاید اولین انیمیشن خبری در مورد ماجرایی واقعی باشد. این انیمیشن ماجرای غرق شدن یک کشتی تفریحی آمریکایی با بیش از ۲۰۰۰ سرنشین را نشان می دهد که در سال ۱۹۱۵ توسط یک زیردریایی آلمانی، هدف قرار گرفت. این واقعه باعث شد آمریکا به جنگ جهانی اول وارد شود. از آنجا که از این حادثه هیچ فیلم زنده ای دردست نبود سه سال بعد از ماجرای اصلی و بر اساس عکس های موجود و اظهارات شاهدان حادثه، این انیمیشن ساخته شد و تلاش مک کی بر این بود که تا حد ممکن به واقعیت وفادار باشد.
انیمیشن از دیرباز در فیلم های اطلاع رسانی و آموزشی نیز به کار رفته است. در جنگ جهانی اول و بین سال های ۱۹۱۴ تا ۱۹۱۶ فیلم هایی به نام” نقشه جنگ متحرک “در انگلستان تولید شد که به وضعیت قوای متخاصم و پیشرفت های به دست آمده ی نیروهای خودی به صورت انیمیشن بر روی نقشه می پرداخت. در واقع در این دوره، فیلم های انیمیشنی و تبلیغاتی پیوند مستحکمی با هم داشتند.
در فیلم “خالکوبی تجارت” )۱۹۳۶( راش های فیلمی مستند در باره تجارت و صنعت با انیمیشن آبستره ترکیب شد تا ریتم زندگی روزانه طبقه کارگر در انگلستان به تصویر کشیده شود گویی تکنیک های انیمیشن به این فعالیت روزمره جان می دهند.
“داستان عاشقانه حمل و نقل در کانادا” (۱۹۵۳) اولین انیمیشت طلقی بود که در موسسه ملی فیلم کانادا ساخته شد. این انیمیشن که برای نمایش در مدارس و کتابخانه ها تولید شده، داستان توسعه ی حمل و نقل در کانادا را تعریف می کند. این فیلم توانست نخل طلایی جشنواره کن را به عنوان بهترین فیلم انیمیشنی از آن خود کند.
گونه شناسی:
یکی از اولین گونه شناسی این نوع انیمیشن را پل ولز ارائه داده است. این گونه شناسی بیشتر جنبه زیبا شناسانه دارد و در مورد چگونگی برخورد انیمیشن و گرایشات ذکر شده می باشد.
در طبقه بندی پل ولز چهار گروه اصلی وجود دارد:
۱- تقلیدی(Imitative):
در این فرم تمام سنت های فیلم های مستند درون انیمیشن وجود دارد. سنت هایی مانند استفاده از مصاحبه با متخصصان، ارائه آمار و اطلاعات به صورت نموداری و استفاده از گفتار متن. انیمیشن های آموزشی علمی و همچنین اثری مانند غرق شدن لوسیتانیا که لحن یک فیلم مستند را در خود خفظ می کنند در این زیر مجموعه قرار می گیرند. میان نویس های اثری مانند غرق شدن لوسیتانیا، صامت و به صورتی کاملا واقع گرایانه آمار و اطلاعات را ارائه می کنند. هرچند که این میان نویس ها تبلیغاتی هستند و سعی می کنند خشم بینندگان را بر علیه آلمان نازی بر انگیزند.
۲- ذهنی(Subjective):
انیمیشن هایی که در این دسته جای می گیرند، کار خلاقانه انیماتور را با به تصویر کشیدن افکار و ذهنیت شخصیت های انیمیشن که می توانند الگویی واقعی داشته باشند، پیوند می دهند.
این نوع آثار معمولا بر مبنای روایت یک فرد از گذشته یا ارائه تجربیات شخصی اش بنا می شود و انیمیشن، حوادثی را که از طریق صدای واقعی روایت می شود بازسازی و خلق می کند. درانیمیشن” کمی مراقبت” اثر مارجوت ریمینین صدای واقعی یک زن بزهکار را می شنویم که درباره کم و کیف زندگی خانوادگی اش- که دلیل اصلی ارتکاب جرم هایش بوده- شرایط بی رحم زندانی بودن، ناتوانی خودش در تطبیق با جهان بیرون از زندان و احساس امنیت بیشتر در میان دیوار های زندان صحبت می کند. انیمیشن برای این صحبت ها معادل های تصویری می آفریند که دنیای ذهنی این زن بزهکار را نشان می دهد.
۳- وهمی(fantastic):
در این گروه فیلم ها به شیوه سورئالیستی به آن چیزهایی پرداخته می شود که در لایه ی زیرین واقعیت ها ی هرروزه نهفته است. آثار ” یان سوانکمایر” نمونه های بارز این گروه هستند. این گونه فیلم ها به جای این که ذهنیت یک فرد را به نحوی بی پرده آشکار کنند، رازآلود، غیرمستقیم و پر تناقض عمل می کنند.
۴- پست مدرن(post modern):
در این نوع انیمیشن اصالت واقعیت زیر سوال می رود و تمایزی بین واقعیت و باز تولید آن وجود ندارد وآنگاه این عمل به صورت یک فرم در می آید. به طور مثال انیمیشن “ربوده شدگان “اثر پل وستر را می توان عنوان کرد. در این انیمیشن کسانی که تصور می کنند توسط بیگانگان فضایی ربوده شده اند، تحت شرایط هیپنوتیزم درباره تجربیات خود صحبت می کنند و نقاشی های آن ها از این موجودات به صورت انیمیشن در می آید. تصاویر زنده از افراد تحت هیپنوتیزم در کنار انیمیشن هایی که تصاویر آن، زاییده ذهن این افراد است قرار می گیرد و اعتبار آن ها در حد تصاویر انیمیشنی که بیانگر توهمات این افراد است تنزل می یابد.
باید توجه داشت که دو دسته ی آخر این گونه شناسی آثار معدودی را شامل می شود ولی دو دسته اول بیشترین نمونه های انیمیشن مستند را در خود جای می دهند.
سوال: چراموضوعات اجتماعی، اخلاقی و آموزشی را با مدیوم انیمیشن بیان می کنیم؟
به طور کلی می توان چهار دلیل عمده برای استفاده از انیمیشن برای معرفی شرایط غلط اجتماعی، بزهکاری ها، سوق دادن جامعه به سوی تعالیم اخلاقی و آموزش درست برای شهروندان آورد:
۱- استفاده از انیمیشن در مورد افراد بزهکار و هشدار به جامعه برای پرهیز از رفتارهای غلط، آنجا رخ می نماید که برای نشان دادن سوژه هایی این چنین، شخص بزهکار حاضر نیست یا صلاح نیست در مقابل دوربین حاضر شود و شاید شطرنجی کردن صورت او اثر مناسبی روی مخاطب نگذارد یا مستقیم گویی های او باعث تکراری شدن موضوع شود و حوصله ی بیننده را سر ببرد مثلا در مورد اعتیاد، فیلم های مستند واقعی زیادی دیده ایم اما چه مقدار این فیلم ها روی مخاطب اثر می گذارند؟ در این مواقع انیمیشن به کمک می آید و مشکلات به شکلی درونی تر و بهتر و دور از مستقیم گویی مورد بررسی قرار می گیرند و هویت و آبروی فرد خاطی نیز حفظ می شود.
۲- برای نشان دادن آنچه که به دلیل موانع فیزیکی و یا مالی نمی توان آن را به شیوه ی زنده فیلم برداری کرد انیمیشن گزینه ی خوبی است.
الف– محدودیت مکانی و مقیاسی:
به این معنی که اگر بخواهیم درباره بسیاری از مسایل علمی مانند ذرات و موجودات ریز و یا درباره کرات، اجرام آسمانی و جاهایی که امکان فیلم برداری از آن ها به سادگی وجود ندارد، فیلم بسازیم ناگزیر از استفاده از انیمیشن هستیم.
ب– محدودیت های زمانی:
برای نشان دادن موضوع های غیر داستانی و اتفاقاتی که در گذشته رخ داده اند و یا آنچه که وقوع آن در آینده پیش بینی می شود می توان از انیمیشن استفاده کرد. بسیاری از فیلم های آموزشی که در مدارس اروپا برای تدریس تاریخ استفاده می شود، انیمیشن هستند. در ضمن روایت گذشته به صورت تصویر زنده و با استفاده از بازیگر و دکور گاهی گران تر و پر خطرتر از به کارگیری انیمیشن است.
ج–محدودیت های اقتصادی و اجرایی:
بازسازی بعضی حوادث به صورت زنده بسیار پر هزینه است و ممکن است نتیجه کار هم رضایت بخش نباشد مثلا بازسازی یک زلزله یا تصادف. از طرفی وقتی تلاش می کنید گذشته را به صورت واقعی و مستند بازسازی کنید گاهی به مرزهای “جعل” نزدیک می شوید در حالی که اگر این کار را با انیمیشن انجام دهید نتیجه کار صادقانه تر به نظر می رسد.
۳- یکی از مزیت های فیلم انیمیشن توانایی آن در نفوذ است. عملکرد درونی یک دستگاه را می توان به سادگی با انیمیشن نشان داد. اعماق روح یک انسان، دیگر تنها در جملات بیان نمی شود. اعماق روح یک انسان می تواند یک تصویر انیمیشنی باشد.
پس با خاصیت نفوذ می توان آنچه را که در دسترس حواس بیننده نیست را آشکار کرد. انیمیشن شیوه ای است که می تواند به درون یک موقعیت نفوذ کند و لایه های آن را بیرون بکشد و نشان بدهد.
یکی از موارد کارایی خاصیت نفوذ، نشان دادن عواطف احساسات و تجربه های درونی است. اگر بخواهیم درباره فردی، یک فیلم مستند زندگی نگارانه بسازید، در مورد نشان دادن اوهام، ذهنیت ها و رویاهای او دچار مشکل می شوید. با استفاده از انیمیشن می توان به جهان درون انسان ها سفر کرد و ابعاد روانشناختی آن ها را به نمایش گذاشت. در فیلم “رایان” ساخته کریس لندرس از این قابلیت به خوبی استفاده شده است. خاطره، خیال و وهم و حالات بیمارگونه روانی به بهترین شکل در انیمیشن تجلی می یابد.
از این خاصیت انیمیشن در مدل سازی های عملی و صنعتی هم استفاده می شود. بازنمایی سازوکار فرایندهای زمین شناسی، شیمیایی و صنعتی و ارائه اطلاعات توسط نمودارها و نقشه های جغرافیایی متحرک سازی شده، از دیگر موارد استفاده از انیمیشن است که در فیلم های علمی و صنعتی کاربرد زیادی دارد.
۴- یکی از مهمترین و منحصربه فرد ترین امکاناتی که انیمیشن در اختیار فیلم ساز می گذارد ارائه نگاه شخصی فیلم ساز نسبت به وقایع و شرایط اجتماعی است. تعریف کردن ماجرا از دید اول شخص با تصاویر شخصی انیمیشن، یکی از امکاناتی است که در این نوع فیلم سازی وجود دارد و یک فیلم ساز ممکن است آنرا برای بیان یک واقعه مفید بداند. به عنوان مثال انیمیشن “استخدام” (el empleo) 2008 ساخته سانتیاگو گراسو، نوشته پاتریسیو پلازا ساخت کشور آرژانتین نشان گر نگاه شخصی خاص نویسنده و فیلم ساز به مشکلات اجتماعی جامعه ی خویش است و با یک ایده بی نظیر به طرز شگفت انگیزی بر مخاطب اثر می گذارد. این اثر به طور مشخص نشان می دهد که این نوع نگاه خاص تا چه اندازه در یک فیلم کوتاه چند دقیقه ای انیمیشن می تواند تاثیر گذار باشد.